علی بن مهزیار (علی ابن مهزیار) کیست؟

علی بن مهزیار یکی از شخصیت‌های شاخص جهان تشیع است که در قرن سوم هجری زندگی می‌کرد. این فقیه، دانشمند و محدث شهیر شیعه از یاران نزدیک امام رضا علیه السلام، امام جواد علیه السلام و امام هادی علیه السلام بود و علوم دینی را در محضر آن بزرگواران فرا گرفت. ماجرای تشرف علی بن مهزیار به محضر امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف از جمله روایت‌های معتبر و مشهور در باب دیدار با حضرت ولی عصر (عج) است.

زندگینامه علی بن مهزیار

علی بن مهزیار در خانواده‌ای مسیحی و در هندیجان به دنیا آمد. کودکی بیش نبود که پدرش به دین اسلام و مذهب تشیع مشرف گشت. ابن مهزیار نیز در کودکی همچون پدرش به اسلام گروید. پدر علی بن مهزیار پس از مسلمان شدن به یکی از روستا‌های اهواز هجرت کرد و در آنجا ساکن شد، از این رو ابن مهزیار را با نام علی بن مهزیار اهوازی می‌شناسند.

ابن مهزیار در علم فقه و احکام اسلامی از جایگاه والایی برخوردار بود. او همواره در بین دانشمندان به عنوان یک عالم قابل اطمینان و معتبر شناخته می‌شد. ابن مهزیار این افتخار را داشت که در محضر امامان شیعه دانش بیاموزد. او در زمره یاران خاص امام رضا (ع)، امام جواد (ع) و امام هادی (ع) قرار داشت و احکام دینی را در نزد آن بزرگواران فرا می‌گرفت.

در کتب شیعه روایات متعددی وجود دارد که علی بن مهزیار از امام رضا (ع) و امام جواد (ع) نقل کرده است. در برخی از نواحی ابن مهزیار به عنوان نماینده امامان معصوم فعالیت می‌کرد. مطابق با روایات تاریخی او عهده دار نمایندگی از سوی امام جواد (ع) و امام هادی (ع) بوده است.
علی بن مهزیار از صحابی خاص امام جواد (ع) بود و در زمره یاران نزدیک آن حضرت جای داشت. بسیاری از سخنان نقل شده از ابن مهزیار از امام جواد (ع) روایت شده است.

توقیعات یا نامه‌های متعددی از امام جواد وجود دارد که ابن مهزیار در آن‌ها مدح شده است. مضمون این نامه‌ها نشان از مقام بالای ابن مهزیار در نزد امام دارد. امام جواد در این نامه‌ها ابن مهزیار را تمجید کرده و برای او دعای خیر می‌کند. این میزان از اظهار لطف و محبت از سوی آن بزرگوار مقام و منزلت ارزشمند ابن مهزیار را نشان می‌دهد.

حرم و مرقد علی بن مهزیار کجاست؟

آرامگاه علی بن مهزیار اهوازی (Tomb of Ali ibn Mahziar Ahvazi) در شهر اهواز واقع شده است. بقعه‌ای زیبا که در حقیقت بخشی از بافت تاریخی اهواز است. مرقد ابن مهزیار تاریخچه تاریخی و مذهبی جالبی دارد. بر طبق روایات تاریخی در سال ۲۰۱ هجری قمری، امام رضا علیه السلام به دستور مامون از مدینه به طرف خراسان حرکت کرد. در شانزدهم صفر امام رضا (ع) به شهر اهواز رسید و چند روزی در آنجا اقامت گزید. بعد‌ها در محل اقامت امام رضا علیه السلام مسجدی با نام مسجدالرضا (Reza Mosque) بنا شد. گفته می‌شود ساخت این مسجد به دست ابن مهزیار انجام شده است. بعد‌ها علی بن مهزیار وصیت کرد که پس از مرگ او را در این مسجد به خاک بسپارند.

در حال حاضر در بخش غربی مقبره ابن مهزیار یک سالن وجود دارد که به نظر می‌رسد همان مسجد الرضاست. آرامگاه علی بن مهزیار اکنون به عنوان یک مکان زیارتی پذیرای حضور زائران از سراسر کشور است. در جنب این زیارتگاه تعدادی از شهدای جنگ تحمیلی به خاک سپرده شده‌اند. آرامگاه ابن مهزیار همچنین مکانی برای تجمع مردم در بسیاری از مناسبت‌های مذهبی است.

ماجرای علی بن مهزیار و امام زمان (عج) و تشرف به محضر امام زمان (عج)

در زندگی علی بن مهزیار نقاط عطف بسیاری وجود دارد. ولی مشهورترین واقعه‌ای که در زندگی این فقیه شیعه رخ داده، دیدار او با امام زمان است. او ماجرای تشرف خود به محضر امام زمان (عج) را به تفصیل بیان کرده است. علی بن مهزیار تعریف می‌کند که ۲۰ بار به مکه سفر کرده و حج را به جای می‌آورد. او در تمام این سال‌ها به قصد دیدار با امام زمان راهی سفر حج شده است. در نهایت از دیدن امام ناامید می‌شود، ولی با رویایی که می‌بیند دوباره بار سفر می‌بندد.

در مکه به طواف خانه خدا می‌پردازد و در مسجدالحرام معتکف می‌شود. شبی در مطاف، جوانی را در حال طواف کعبه می‌بیند و با او سخن می‌گوید. جوان که از یاران امام زمان (عج) بوده، ابن مهزیار را به بیرون از شهر و به دیدن امام می‌برد. امام زمان از ابن مهزیار می‌پرسد: «چرا اینقدر دیر آمدی؟ » ابن مهزیار پاسخ می‌دهد که کسی نبود تا او را به سوی امام راهنمایی کند. امام سخن او را نمی‌پذیرد و دنیا طلبی، کوتاهی در رسیدگی به نیازمندان و قطع رحم را دلیل اصلی چنین تأخیر‌هایی می‌داند.

علی بن مهزیار عذرخواهی می‌کند و بعد سؤالاتی از امام درباره غیبت می‌پرسد. امام به سؤالات او پاسخ می‌دهد و شرایط و دوران ظهور را برای ابن مهزیار تشریح می‌کند. سپس ابن مهزیار چند روزی را مهمان امام می‌شود و در طی این مدت از دانش حضرت بهره می‌برد.

روایت داستان  علي بن مهزيار توسط حاج منصور ارضی

حاج منصور ارضی در شب چهاردهم رمضان سال 1395 در مناجات‌های نیمه شب مسجد ارگ تهران در ضمن مناجات، روایت علی بن مهزیار را برای مردم مومن و شب زنده‌دار بیان کردند. فیلم ماجرای تشرف علی بن مهزیار به محضر امام زمان عج را که آرزوی هر آزاده‌ای در جهان است را در کلیپ زیر ببینید:

نامه پرمهر و عاطفه از امام‌جواد علیه‌السلام در پاسخ به نامه‌های علی بن مهزیار

أما ما سألت من الدعاء، فانک بعد لست تدری کیف جعلک الله عندی، و ربما سمیتک باسمک و نسبک لکثرة عنایتی بک و محبتی لک، و معرفتی بما انت الیه.

فادام الله لک افضل ما رزقک من ذلک، و رضی عنک برضائی عنک، و بلغک افضل نیتک، و انزلک الفردوس الاعلی برحمته، انه سمیع الدعاء، و حفظک الله و تولاک، و دفع الشر عنک برحمته.

• اما از من خواسته بودی برایت دعا کنم، نمی دانم خدا چه محبتی از تو را در دل من قرار داده، که گهگاه تو را به اسم و نسب یاد می کنم، به سبب عنایت و محبت فراوانی که به تو دارم و اینکه می دانم که در چه مسیری گام بر می داری.
• پس خداوند بهتر از آنچه تاکنون به تو داده را پیوسته عطا کند، و به خاطر خشنودیم از تو، از تو خشنود باشد، و تو را به برترین آرزویت برساند، و با رحمتش جایگاهت را در فردوس اعلی قرار دهد. به راستی که او شنونده‌ی دعاست. خداوند تو را حفظ کند و سرپرستی نماید و با رحمتش شر را از تو دفع گرداند.

یا علی! احسن الله جزاک، و اسکنک جنته، و منعک من الخزی فی الدنیا و الاخرة، و حشرک الله معنا.

یا علی! قد بلوتک و خبرتک فی النصیحة و الطاعة و الخدمة، و التوقیر و القیام بما یجب علیک، فلو قلت: انی لم أر مثلک لرجوت أن أکون صادقا، فجزاک الله جنات الفردوس نزلا، فما خفی علی مقامک، و لا خدمتک فی الحر و البرد فی اللیل و النهار.

فاسأل الله اذا جمع الخلائق للقیامة ان یحبوک برحمة تغتبط بها، انه سمیع الدعاء.

• ای علی! خداوند پاداشت را نیکو گرداند و در بهشتش ساکن نماید و از خواری در دنیا و آخرت تو را محافظت فرماید و با ما محشورت سازد.
• ای علی! تو را آزمایش کرده ام در پند دادن ها و فرمانبرداری و خدمتگذاری و احترام گذاردن، و انجام آنچه بر تو واجب است، و اگر بگویم همانند تو را ندیده‌ام، امیدوارم که سخن درستی گفته باشم. پس خداوند سکونت در بهشت های فردوس را به تو پاداش دهد. مقام و منزلت تو و نیز خدمتگذاری‌ات در سرما و گرما، در شب و روز، از من پنهان نیست.
• از خداوند می‌خواهم آنگاه که تمامی مردم را در قیامت گرد آورد، تو را مشمول رحمتی قرار دهد که همه بدان غبطه خورند. به درستی که او شنونده‌ی دعاهاست.

سرود سلام فرمانده چیست؟

سلام فرمانده سرودی با مضمون مذهبی است با هدف جامعه مخاطب فرزان دهه نودی، که اولین بار به وسیله گروه سرود ماح به اجرا درآمد. ابوذر روحی خوانندگی این اثر را بر عهده دارد، در حالی که دو گروه ۳۱۳ نفره از کودکان و نوجوانان از استان‌های قم و گیلان او را همراهی کرده‌اند.

سرود سلام فرمانده اولین بار در اسفند ۱۴۰۰ و در شبکه استانی گیلان، کمی پیش از تحویل سال به روی آنتن رفت. سپس بعد از تحویل سال و سخنرانی رهبر انقلاب از شبکه سوم سیما پخش شد. به دنبال این اتفاق سلام فرمانده به سرعت در رسانه‌ها انتشار یافت. استقبال گسترده نهاد‌ها، رسانه‌ها و مردم از سلام فرمانده موجب شد همخوانی این سرود به شکل وسیعی در شهر‌های مختلف کشور انجام شود.

کودکان دهه نودی بسیار از این سرود استقبال کرده‌اند. این استقبال در نوع خود بی نظیر بوده و طوری رقم خورده که این سرود ورد زبان کودکان و نوجوانان دهه نودی در خیابان و کوچه و مدرسه شده است.

موضوع سرود سلام فرمانده

سلام فرمانده خطاب به امام زمان (عج) خوانده می‌شود. در این سرود دهه نودی‌ها به امام عرض ارادت می‌کنند و از آمادگی خود برای یاری رساندن به او می‌گویند. به گفته ابوذر روحی در سلام فرمانده از مفاهیم همیشگی مسأله غیبت همچون دلتنگی و انتظار کمتر صحبت شده است. در عوض موضوعاتی چون آمادگی پیوستن به سربازان امام زمان (عج) بیش از همیشه مورد توجه قرار گرفته است.

شاعر سلام فرمانده کیست؟

سیدمهدی بنی‌هاشمی لنگرودی شاعر شعر سرود سلام فرمانده است. سیدمهدی بنی‌هاشمی جوان دهه هفتادی‌ست و متولد سال 1372 می‌باشد. به گفته بنی‌هاشمی این سرود حاصل هم‌اندیشی حجت‌الاسلام نعینمی و حاج ابوذر روحی و سید مهدی بنی‌هاشمی بوده‌است. او که از سال 1395 با ابوذر روحی آشنا شده است، افتاخار خود را خادمی و شاعری برای امام حسین علیه السلام میداند.

اجرای سرود سلام فرمانده در نقاط مختلف ایران

سرود سلام فرمانده بار‌ها به شکل نماهنگ از شبکه‌های مختلف سیما پخش شده است. همچنین این اثر به شکل گسترده در فضای مجازی با ویدیو‌های مردمی منتشر شده است. در حال حاضر در بسیاری از شهر‌ها همچون اصفهان، قم، مشهد، تهران و… اجرای این سرود به صورت گروهی و توسط کودکان و نوجوانان انجام می‌شود. علاوه بر این سرود سلام فرمانده به زبان آذری نیز تولید شده و در قالب کلیپ و نماهنگ منتشر شده است. استقبال از سلام فرمانده به کشور‌های دیگر نیز رسیده است، به طوری که در نیجریه و کشمیر دانش‌آموزان شیعه این سرود را به زبان عربی و فارسی اجرا کرده‌اند.

نام علی بن مهزیار و سرود سلام فرمانده

در سرود سلام فرمانده از چند تن از شخصیت‌های جهان اسلام و ایران یاد می‌شود. شهید سردار قاسم سلیمانی، آیت الله بهجت و میرزا کوچک خان جنگلی از جمله اشخاصی هستند که در سلام فرمانده به آن‌ها اشاره شده است. از علی بن مهزیار نیز در کنار این شخصیت‌ها به عنوان الگویی شایسته نام برده می‌شود. در بخشی از سلام فرمانده اینگونه به رابطه علی بن مهزیار با امام زمان (عج) اشاره شده است:

بیا جون من بیا
بیا یارت میشم
هوادارت میشم
گرفتارت میشم
علی بن مهزیارت میشم
با همین قد کوچیکم خودم سردارت میشم

این ابیات به جایگاه ابن مهزیار در نزد امام زمان (عج) و شیفتگی و ارادت او به آن حضرت اشاره می‌کند. ابن مهزیار به گفته خودش ۲۰ بار راهی سفر حج شد، تنها به‌امید اینکه حضرت ولی عصر (عج) را ملاقات کند. زمانی که در نهایت به دیدار امام زمان نائل شد، حضرت به او فرمود که شب و روز منتظر ورودش بوده است. این منزلت والا در نظر امام زمان به دلیل سابقه درخشان علی بن مهزیار در خدمتگزاری به اهل بیت علیه السلام و ارادت فراوان او به آن بزرگواران حاصل شده است.

ابن مهزیار تقریباً همه عمر خود را صرف خدمت به ائمه کرد. بر طبق برخی روایات او محضر چهار امام معصوم را درک کرد و به عنوان نماینده آن حضرات به فعالیت پرداخت. ابن مهزیار همه این فعالیت‌ها را با عشقی عظیم و‌ایمانی راسخ انجام می‌داد. در مقابل ائمه معصومین نیز او را مورد لطف و توجه خود قرار داده و با تمجید و تحسین تأیید می‌کردند.

اساتید و شاگردان علی ابن مهزیار اهوازی

علی بن مهزیار این افتخار را داشت که از محضر علمی امامان بهره‌مند شود. علاوه بر این او در نزد محدثین و علمای بزرگ دانش آموخته بود. تعداد افرادی که ابن مهزیار از آن‌ها را روایت کرده به بیش از ۵۰ نفر می‌رسد. حسن بن محبوب، حماد بن عیسی، محمد بن ابی نصر، موسی بن قاسم، صفوان بن یحیی و حسین بن سعید اهوازی برخی از عالمانی هستند که ابن مهزیار از محضر آن‌ها استفاده کرده است.

علی بن مهزیار علاوه بر کسب دانش از محضر اساتید، خود نیز به پرورش شاگردان می‌پرداخت. در کتاب آیت الله خویی نام بیش از ۲۰ نفر از شاگردان ابن مهزیار ذکر شده است. احمد بن محمد بن خالد برقی و ابراهیم بن هاشم قمی دو تن از شاگردان بنام او هستند که از جایگاه بالایی در حوزه علوم دینی برخوردار بوده‌اند.

ابراهیم بن هاشم قمی

ابراهیم بن هاشم با کنیه ابواسحاق اهل کوفه بود. او بعد‌ها به شهر قم مهاجرت کرد و در آن شهر و در کنار حرم حضرت معصومه (س) سکنی گزید. به گفته شیخ طوسی در کتاب فهرست بسیاری از اصحاب اعتقاد دارند که ابراهیم بن هاشم اولین شخصی است که احادیث را در شهر قم منتشر کرد. ابراهیم بن هاشم از جایگاه کم نظیری در حوزه حدیث برخوردار است، به طوری که گفته می‌شود از نظر تعداد نقل حدیث برای او همانندی وجود ندارد. به نقل از آیت الله خوئی در سلسله سند بیش از ۶۴۱۴ روایت نام ابراهیم بن هاشم قمی دیده می‌شود. از ابن هاشم تألیفاتی نیز باقی مانده که کتاب‌های «قضایای‌امیرالمؤمنین» و «النوادر» از آن جمله هستند.

احمد بن محمد بن خالد برقی

احمد بن محمد بن خالد برقی که به نام احمد بن ابی عبدالله نیز شهرت داشت، یکی از فقیهان شهیر نیمه دوم قرن سه هجری است. برقی اصالتاً اهل کوفه بود. بعد از قیام زید، پدربزرگش دستگیر شده و زندانی شد. او و پدرش به ناچار به شهر برقه واقع در قم فرار کرده و در آنجا سکونت کردند. احمد بن محمد به دلیل جایگاه علمی بلند شاگردان بسیاری داشت که برخی از آن‌ها شیعه نبودند. کتاب‌های «عجائب»، «اجتهاد»، «طبقات»، «علل الحدیث» و «تفسیر الحدیث» برخی از آثاری هستند که از این فقیه شیعه به جای مانده‌اند.

درجات علمی و دانش علی ابن مهزیار

بسیاری از علمای شیعه از علی بن مهزیار اهوازی به عنوان یک دانشمند موثق و قابل اطمینان یاد می‌کنند. به طوری که گفته می‌شود هیچ عالمی مقام علمی او را زیر سؤال نبرده است. ابن مهزیار نه تنها در علم فقه و احکام دینی خبره بود، بلکه از بصیرت لازم برای درک علوم و معارف نیز برخوردار بود. او به دلیل بهره‌مندی از محضر علمی سه امام معصوم منبعی غنی از دانش در اختیار داشت. آثار و تألیفات باقی مانده از ابن مهزیار نشان از جایگاه علمی والای این عالم برجسته دارد. علاوه بر این، ابن مهزیار شاگردان بسیاری پرورش داده است. شاگردانی که هر یک در دوران خود سرآمد علم و دانش بوده‌اند.

آثار علی ابن مهزیار

علی بن مهزیار به عنوان یک دانشمند، فقیه و راوی حدیث آثار بسیاری از خود به جای گذاشته است. این محدث شیعه روایات فراوانی را از قول امام جواد علیه السلام نقل کرده است. همچنین او صاحب تألیفات متعددی در باب علوم دینی و احکام اسلامی است. به گواه شیخ طوسی از علی بن مهزیار ۳۳ کتاب به یادگار مانده است. اسامی برخی از کتاب‌های ابن مهزیار به نقل از کتاب رجالی نجاشی از این قرار است: «فضائل مؤمنین»، «زکات»، «صلاة»، «صوم»، «حدود»، «طلاق»، «وصایا»، «رد بر غلات»، «تقیه»، «مواریث»، «مزار»، «کفارات»، «اشربه» و «تفسیر».

وفات علی ابن مهزیار

تاریخ و علت وفات علی بن مهزیار به طور دقیق مشخص نیست. به نظر می‌رسد که او به مرگ طبیعی و بر اثر کهولت سن از دنیا رفته است. برخی روایات تاریخی، رحلت علی بن مهزیار را در سال ۲۵۴ هجری قمری و در عصر امام حسن عسکری (ع) عنوان کرده‌اند. این روایات، ماجرای تشرف علی بن مهزیار به محضر امام زمان علیه السلام را زیر سؤال می‌برند، به همین دلیل چندان معتبر نیستند. در حال حاضر آرامگاه این عالم بزرگوار در شهر اهواز قرار دارد و به یکی از مکان‌های زیارتی استان خوزستان بدل شده است.

جمع بندی

این مطلب در تیم محتوای موسسه فرهنگی طلوع حق تهیه شده است.